سفری در میان کتاب‌های مرجع؛ برای آموزشِ تفکر تحقیقی

«دانشنامه» چیست؟ و چه نقشی در ایجاد «تفکر تحقیقی» دارد؟

یک- از آرزوهای من! 

پیش از این نوشته بودم(+): 
کتابخانه‌ها سخت‌افزارهای تحقیق‌اند. ما تا وقتی بر روی «نرم افزار تحقیق« یعنی آن ذهنیتی که قرار است از این سخت‌افزار استفاده کند کار نکنیم، نباید انتظار داشته باشیم که نتیجه چندانی بگیریم. مثلا دارم به این فکر می‌کنم که در این اصفهان واقعا چند نفر از ماهیت کتاب‌های مرجع و ایجاد بخش بزرگ و باشکوهی به همین عنوان در کتابخانه مرکزی اصفهان خبر دارند؟ اصلا چرا این کتاب­‌ها را در کنار بقیه کتاب‌ها در بخش مخزنِ کتاب نگذاشته­‌اند؟ و اصلا این کتاب­‌ها در کدام مرحله و به چه بهانه­‌ای به کار محقق می­‌آیند؟ یا اصلا این کتاب­‌ها چه کسانی را و در چه سن، شرایط، موضوع و مسئله­ ای راه‌گشا می افتند؟.

اما امروز می‌توانم بگویم برای من، نخستین تجربه در پاسخ به این سوالها و آموزش «تفکر تحقیقی» به دانش آموزان رقم خورد و پنجشنبه ده مهرماه 94 را به روز خاطره انگیزی تبدیل کرد:

تنبلی فکری به جان‌مان افتاده (گفتگو با دکتر سعید عدالت‌نژاد)

گفت‌وگو با سعید عدالت‌نژاد درباره تاثیر علوم انسانی بر جامعه

نویسنده(مصاحبه‌گر) : روناک حسینی

علوم انسانی چقدر در تصمیم‌گیری‌های کشور تاثیرگذار است؟ چقدر از پژوهش‌ها و تولیدات علمی دانشگاه‌ها مجال این را می‌یابند که خوانده شوند؟ شاید دور از واقعیت نباشد اگر بگوییم تولیدات علوم انسانی اغلب در دایره بسته مخاطبان دانشگاهی محصور می‌مانند. استادان دانشگاه مقاله می‌نویسند و شاید نگاهی هم به مقالات دیگران بیندازند. اینکه تولیدات علمی در زمینه علم انسانی چقدر خلاقانه، موشکافانه و دارای استانداردهای یک پژوهش باکیفیت است، بحثی جداگانه دارد. اما آیا همین تولیدات و پژوهش‌ها نقشی در بالا بردن آگاهی جامعه و ایجاد تغییر در باور مردم و مناسبات اجتماعی دارند؟ و اصلا آن‌طور که باید توانسته‌اند جایگاهی در عرصه‌ قدرت داشته باشند؟ سعید عدالت‌نژاد، استاد دانشگاه و عضو هیات‌علمی بنیاد دایره‌المعارف اسلامی معتقد است حضور نداشتن علم انسانی در نهادهای تصمیم‌گیری، موجب می‌شود غیرمتخصص‌ها کار را به دست بگیرند و البته علت آن، دعوت نکردن از استادان علوم انسانی برای مشارکت در اداره کشور و تصمیم‌گیری‌های کلان است. در مقابل این بی‌تمایلی نهادها، استادهای دانشگاه هم دچار نوعی رخوت و بی‌انگیزگی در زمینه کارهای پژوهشی شده‌اند. کسی چندان روحیه‌ای برای کار ندارد و معیارهای مکانیکی ارزش‌گذاری بر کارهای علمی، رفته‌رفته دانشگاه را به سمت اضمحلال پیش می‌برد.

معرفی کتاب: درباره خدا، ترجمه نعیمه پور محمدی ( درباره روند چینش و نحوۀ نگارش)

به نقل از استاد مصطفی ملکیان در نشست معرفی این کتاب (متن و صدای این نشست: اینجا) و بنا بر بررسی‌های شخصی من در موضوع برهان‌های نوین نظم، کتاب «درباره خدا»، در سنت فلسفه تحلیلی و به زبان انگلیسی، بهترین کتاب در این موضوع است. کتاب در عین اینکه کتابی پر شور، روشن و دارای حواشی جذاب در معرفی فیلسوفان و کتاب‌های مهم آن‌ها در تاریخ پر پیچ و خم فلسفه است، و کتابی درآمد گونه و ذائقه آفرین به حساب می‌آید، اما اولا، مخاطب را با آخرین نظریات فلاسفۀ دین معاصر همراه می‌کند و در بند تاریخ فلسفه نمی‌ماند، یعنی در هر بخش از یک «فیلم تاریخی» شروع می‌کند و به یک «مستند زنده» ختم می‌شود(!)؛ ثانیا، در پایان هر بخش، درست مثل موزه‌هایی که در آن‌ها بخشی از کف یا دیوار اصلی بناهای تاریخی را نمایش می‌دهند، گزیده‌هایی از متون اصلی فلاسفه را عیناً برایتان می‌آورد تا احساسِ دوریِ خوانندگان با آن ماجراجویان تاریخ معرفت بشری کمتر و کمتر گردیده و شوق خواندن آثار احتمالا دشوار آن‌ها در او زنده شود. از این‌روست که در بخش پایانی فصل‌ها، تقریبا شاهد 50 نوع قلم متفاوت از فلاسفۀ اعصار مختلف هستیم و روشن است که این امر چقدر کار مترجم این اثر را سخت و البته ستودنی می‌کند(!). ( این «سختی» را نویسنده اثر نداشته است!) 

مرامنامه خوش‌اندیشی؛ در توجه به ارزشهای پایه در تفکر نقادانه، اصفهان، شهریور 94

«خوش_اندیشی» یک برند فرهنگی و آموزشی است که برای برنامه فعالیت شهری فرهنگ‌سرای پرسش در اصفهان طراحی شده است. اگر این برنامه بر اساس طرح تهیه شده و راهبردهای پیش‌بینی شده پیش برود می تواند مرکزی برای آموزش، تبیین و ترویج دانش‌ها و مهارت‌های اندیشیدن باشد. این جملات همچنین در قالب کتابچه‌ای به صورت دو زبانه به عنوان پیامی فرهنگی از اصفهان منتشر گردید است(تصویر در ادامه). این 50 جمله مبتنی بر سرفصل‌های اساسی در فضیلت‌های فکری -در نظریات تازه گذشته ریچارد پل- نوشته شده است که (غالبا) دربردارنده مهمترین ملاحظات در شکل گیری فکر سنجشگرانه و یک گفت و گوی روشمند و بی‌طرفانه است.

دریافت کتابچۀ خوش‌اندیشی: مدیر فرهنگسرای پرسش، آقای سجادزاد اعلام کرد: علاقه مندان به منظور دریافت بسته پستی خوش‌اندیشی می‌توانند آدرس منزل خود را به همراه کد ‏پستی به شماره پیام کوتاه 300048451919 ارسال کرده و یا برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره 32351300 تماس حاصل ‏کنند.‏  (به نقل از اینجا)

در ادامه به چند مورد از این جملات علاوه بر جملاتی که در سطح شهر (فعلا) منتشر شده است- اشاره می‌کنم. 

معرفی کتاب تیزفکری؛ مهارت فهم و سنجش استدلال

پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، گروه فلسفه برای کودک(فبک)، یک مجموعه درسنامۀ 12گانه را با هدف تقویت دانش‌ها و مهارت‌های مربیان اندیشیدن منتشر کرده است. درسنامۀ «تیزفکری؛ مهارت فهم و سنجش استدلال» عنوان دوازدهمین جلد این مجموعه است که من با همکاری سرکار خانم یوسفی نوشته ام. بسیار خشنودم اگر این کتاب بتواند خوانندگان را سودی ببخشد و آنان را در بررسی نقادانۀ یک متن و دو مهارت «مطالعۀ متمرکز» و «نگارش آکادمیک»، دو مهارتی که از استدلال‌ورزیِ نقادانه تغذیه می‌کنند، چالاکتر سازد. لازم می‌دانم تاکید کنم که این اثر نیز همچون برخی از دیگر آثار این مجموعه فقط ویژه مربیان اندیشیدن و «فبک» نیست و به تناسب آموزش مهارت تفکر نقادانه (در سطح پیشرفته و دانشگاهی) تنظیم شده است. در ادامه با توضیحات بیشتر به سرفصل‌ها، روند و برخی ویژگی‌های «تیزفکری» اشاره می‌کنم:

 

خدا و و فیزیک مدرن؛ معرفی زمینه بحث و نقدی بر پانوشت‌های مترجم

اشاره: این مطلب در دومین شماره ماهنامۀ شهر کتاب (شهریور 1394) در پروندۀ «برهان بی‌نظمی: پرونده ای دربارۀ شکل‌های بالقوۀ ارتباط میان علم و دین»، ص 113، با ویرایش سردبیر مجموعه آقای دکتر عرفان خسروی و با عنوان «بن بست نظری» منتشر شده است. آنچه در ادامه می‌آید متن اولیه (ویرایش نشده) آن است: 

-تصویری از مقاله منتشر شده در ماهنامه شهر کتاب: اینجا

---

شرابی نو، در جامی قدیمی

نقدی بر پانوشت­‌های مترجم بر کتاب «خدا و فیزیک مدرن»

ابراهیم چگونه بت می‌شکند؟

اشاره: این نوشته هفتمین گفتار از سلسله درس گفتارهای تفکر فرهنگی است که پیش از این به صورت یک کتابچه در اینجا منتشر شده است. 

مقدمه: دانستیم که دعوت به عمل دینی، دعوت به انجام عملی بر مبنای انگیزه، بینش و روش صحیح است. همچنین درباره لزوم توجه به مقوله «روش» در عمل دینی و فعالیت‌های فرهنگی سخن گفتیم و بیان داشتیم که صرف داشتن انگیزه خوب، ما را از دانستن «روش» یا «چگونگی انجام امور» بی­ نیاز نمی­ کند.

در این گفتار برآنیم تا توجه خود را درباره مقوله «روش» با داستان بت­‌شکنی ابراهیم(ع) در قرآن کریم همراه سازیم و به چگونگی عمل بت‌شکنی ابراهیم(ع) دقت کنیم. ادعا این است که کوفتن بر طبل «بت شکنی»، بدون توجه به «چگونگی انجام این عمل» مخاطرات تربیتی دارد؛ چنان که امروز نیز شاهد برخی از این مخاطرات در برخی فعالیت‌های فرهنگی‌‌ـ‌دینی جامعه هستیم. اکنون در پی تاملات پیشین درباره روش‌شناسی فعالیت­های فرهنگی و دینی، گفتار هفتم را با پرسش "ابراهیم چگونه بت می‌شکند؟" یا "روش بت­‌شکنی ابراهیمی چگونه است؟" آغاز می‌ کنیم: 

ریچارد پل در گذشت! تسلیتی برای مربیان تفکر نقادانه

ریچارد پُائول(Richard paul) در گذشت. پائول، رهبر فکری و معنوی فعالیت های پیشرونده و منضبطی در زمینه بسط نظری و کاربردی مهارت های تفکر نقادانه بود. فعالیت های علمی و آموزشی وی غالبا در سایت انجمن تفکر نقادانه (CriticalThinking.org) اطلاع رسانی می شد. سایتی که در بنر تبلیغاتی خود از 35 سال تلاش در زمینه آموزش مهارت های اندیشیدن سخن می گوید.