سفری در میان کتاب‌های مرجع؛ برای آموزشِ تفکر تحقیقی

«دانشنامه» چیست؟ و چه نقشی در ایجاد «تفکر تحقیقی» دارد؟

یک- از آرزوهای من! 

پیش از این نوشته بودم(+): 
کتابخانه‌ها سخت‌افزارهای تحقیق‌اند. ما تا وقتی بر روی «نرم افزار تحقیق« یعنی آن ذهنیتی که قرار است از این سخت‌افزار استفاده کند کار نکنیم، نباید انتظار داشته باشیم که نتیجه چندانی بگیریم. مثلا دارم به این فکر می‌کنم که در این اصفهان واقعا چند نفر از ماهیت کتاب‌های مرجع و ایجاد بخش بزرگ و باشکوهی به همین عنوان در کتابخانه مرکزی اصفهان خبر دارند؟ اصلا چرا این کتاب­‌ها را در کنار بقیه کتاب‌ها در بخش مخزنِ کتاب نگذاشته­‌اند؟ و اصلا این کتاب­‌ها در کدام مرحله و به چه بهانه­‌ای به کار محقق می­‌آیند؟ یا اصلا این کتاب­‌ها چه کسانی را و در چه سن، شرایط، موضوع و مسئله­ ای راه‌گشا می افتند؟.

اما امروز می‌توانم بگویم برای من، نخستین تجربه در پاسخ به این سوالها و آموزش «تفکر تحقیقی» به دانش آموزان رقم خورد و پنجشنبه ده مهرماه 94 را به روز خاطره انگیزی تبدیل کرد:

8 تا 10.5 صبح امروز به گفت و گو با اولیاء 40 دانش آموز کلاس اولی علوم انسانی (در دبیرستان دخترانه فرزانگان اصفهان) پرداختم و در این گفتگو درباره سه موضوع زیر سخن گفتم: 

(الف) ضرورت و ابعاد فرهنگی و اجتماعی علم‌ورزی با مبنا قراردادنِ کتاب «علم ورزی در حلقه کندو کاو، دکتر شیخ رضایی)؛ 
(ب)کار و بار علوم انسانی؛ با مبنا قراردادن تعریف تفکر تحقیقی و موضوع تفکر تحقیقی در علوم انسانی. 
(ج) اهداف و برنامه های طرح ویژۀ ما برای دانش آموزان علوم انسانی بر اساس سه خصوصیت مهم این رشته. 

بعد از این برنامه، در ساعت 11 تا 13:30 یک سفر شاداب فکری در میان بهترین دانشنامه‌ها و میرات علمی و تمدنی ایران زمین (در بخش مراجع کتابخانه مرکزی اصفهان)؛ با هدف آموزش اولین نکات در روش «تحقیق کتابخانه‌ای» و جایگاه کتاب‌های مرجع و دانشنامه در «روش تحقیق» و مهمتر از اینها در شکل گیری «تفکر تحقیقی» تجربه کردم. 

تنها حسرت من این است که ای کاش قدری هم بر فضا سکوت حاکم می‌کردیم تا بچه‌ها پس از دو ساعت شرکت در مسابقه تحقیق و یافتن پاسخ‌های مسابقه، می توانستند قدری آرام نشسته و به کتاب‌ها نگاه کنند. 

دو- پرسش‌های زنبوری

پیش از این درباره پرسش های زنبوری مطلبی نوشته ام و کارگاه آموزشی دو ساعته خود را به اشتراک گذاشته ام(اینجا). پرسش‌های زیر سوالات بخش اول مسابقه تحقیق ماست: 
1. فیثاغورس، قضیه فیثاغورس را در کدام کتابش نوشته؟! 
2. دانش جدیدِ آیینه‌ها و عدسی‌ها ( کتاب پارسال تون) از کجا آمده؟ این فهم از «نور» مدیون کیه؟
3. بهترین منبع اینجا، برای شناسایی «غیاث الدین جمشید کاشانی» چیه؟ 
4. قوانین ساعت پاندولی (آونگ دار) کشف کیه؟ مرجع این حرفتون؟ 
5. دو نویسنده بزرگ روس؟ 
6. چرا به آدم‌های قوی می گویند: هرکول! 
7. مهمترین کتاب نیوتن؟ 
8. اجق وجق یعنی چه؟ این لغت از کجا اومد؟ 
9. «ترتیل» در قرآن به چه معناست؟ 
10. برخی می‌گویند رهبر فکری داعش، «ابن تیمیه» است! این بابا کیه؟

در بخش اول بچه ها بایستی جواب سوال‌ها را در مدت 30 دقیقه به صورت گروهی پیدا می‌کردند.

سه- همکاران من!

ممنون از همه دانشجویان عزیزی که در شکل گیری این رویداد خاطره انگیز مرا یاری کردند: 
خانم‌ها: آقامیری(حقوق)، جمشیدیان(فیزیک)، اکبری(پژوهش اجتماعی)، زاهدی(فیزیک)، فاضلی(حقوق)، طالبی(ادبیات)، زمانی(روان شناسی)، قائلی(ریاضیات)، ملایی(فلسفه غرب)، مجلسی(فلسفه منطق)، چیت ساز(کارگردانی)، نامجو(مشاوره)، همچنین مدیر کتابخانه مرکزی اصفهان، جناب آقای میر پویا و مدیر کتابخانه‌های شهرداری اصفهان، جناب آقای حسینی. 

چهار- منبع

برای آشنایی با چیستی و نقش دانشنامه‌ها در شکل گیری تفکر تحقیق و راهنمایی تحقیقِ کتابخانه‌ای کتاب «راهنمای تحقیق کتابخانه ای، دانشگاه اکسفورد» را پیشنهاد می کنم.  و امیدوارم چنین برنامه‌هایی در سراسر کشور رونق و فزونی یابد.

 مهرماه 1394
اصفهان