بر هر انسانی که دوست دارد اندیشمندانه زندگی کند، لازم است –دستِ کم، گاهی- حلقۀ مریدانِ شفاهی را ترک کند؛ از «خودگویی و خودخندی» دست بردارد، و با نوشتن، خود را در معرض دیدگانِ «خِرد جمعی» قرار دهد و آنگاه، با دستان باز به آشکارگی «عیب و هنرش» رویِ خوش نشان بدهد. اگر واقعا، به «العقولُ مواهب[1]» اعتقاد داریم، لازم است از کتابت و انتشار نظرات و اید‌ه‌های‌مان استقبال کنیم.
در منابع گوناگون تقسیم‌‌‌بندی‌‌‌های مختلفی از مغالطهها ارائه شده است. در این بخش، با الهام از روش کتاب مبانی استدلال –نه البته با تعهد کامل به آن- به توضیح فشرده و گزیدۀ برخی از شایع‌ترین مغالطههای اخلاقی می‌پردازیم.
مغالطه چیست؟
در جامعه ما نگارش کتاب‌هایی در زمینه گناهان کبیره بی‌سابقه نیست؛ در این کتاب‌ها به حد و حدود، آثار و پیامدهای گناهان اشاره می‌شود. به همین ترتیب می‌توان گفت مغالطه‌شناسی، گنا‌ه‌شناسی در حوزه اندیشیدن است. مغالطه، شبه‌‌‌استدلالی اقناعی است؛ استدلال ضعیفی که به‌خوبی از نتیجه حمایت نمی‌‌‌کند. تأکید بر جنبۀ اخلاقی این مغالطهها از دو جهت است: نخست اینکه در آن‌ها غالباً دست کم یک خطای اخلاقی رخ می‌‌‌دهد که اگر این امر عامدانه و عالمانه باشد، قُبحِ اخلاقی آن بیشتر است؛ دوم اینکه، لازم است این مغالطهها از مغالطههای منطقی متمایز شوند.
اشاره: «رویش» کارگاه آموزشی جورواجوری با موضوع تحریک یادگیری در توجه به مهارت‌های تفکر خلاق، تفکر نقاد و روحیه تحقیقاتی نسبت به مشهورات، علم و جامعه بود که در جمع نوجوانانی 15-16 ساله ( در دو گروه دختران و پسران) و در سال 1385، در طرح یاران (وابسته به استانداری اصفهان) به اجرا درآمد. رویش شامل 7 جلسه کارگاهی بود، که در یک تابستان خاطره انگیز و در ادامه آن سه جلسه پاییزه به انجام رسید.
دیروز، یکی از بچه‌های رویش که حالا در زمینه کارگردانی و مستندسازی فعالیت می‌کند نماهنگی از شعارهای کارگاه رویش را - پس از 9 سال - به من هدیه کرد. در این نماهنگ او «اسلایدهای کلاسیمان» را با صدای «باهم‌خوانی» بچه‌ها ترکیب، و تدوینی جذاب از آن ارائه کرده است.
من این نماهنگِ نازنین را با همه دوستان هم‌پیشانی ام به اشتراک می‌گذارم. همچنین متنی را که دو سال پس از کارگاه رویش در توصیف آن نوشته‌ام به نماهنگِ رویش سنجاق می‌کنم. امیدوارم برای بینندگان و خوانندگانش شادی‌بخش باشد.
از بچه‌های رویش هم می‌خواهم برگی دیگر از دفتر خاطرات رویش را با نظرات نقادانۀ خود ورق بزنند.
- دریافت نماهنگ شعارهای رویش، اثر نازنین چیت‌ساز: آینجا(48MB)
در توصیف کارگاه رویش:
«دانشنامه» چیست؟ و چه نقشی در ایجاد «تفکر تحقیقی» دارد؟
یک- از آرزوهای من!
پیش از این نوشته بودم(+):
کتابخانه‌ها سخت‌افزارهای تحقیق‌اند. ما تا وقتی بر روی «نرم افزار تحقیق« یعنی آن ذهنیتی که قرار است از این سخت‌افزار استفاده کند کار نکنیم، نباید انتظار داشته باشیم که نتیجه چندانی بگیریم. مثلا دارم به این فکر می‌کنم که در این اصفهان واقعا چند نفر از ماهیت کتاب‌های مرجع و ایجاد بخش بزرگ و باشکوهی به همین عنوان در کتابخانه مرکزی اصفهان خبر دارند؟ اصلا چرا این کتاب‌ها را در کنار بقیه کتاب‌ها در بخش مخزنِ کتاب نگذاشته‌اند؟ و اصلا این کتاب‌ها در کدام مرحله و به چه بهانه‌ای به کار محقق می‌آیند؟ یا اصلا این کتاب‌ها چه کسانی را و در چه سن، شرایط، موضوع و مسئله ای راه‌گشا می افتند؟.
اما امروز می‌توانم بگویم برای من، نخستین تجربه در پاسخ به این سوالها و آموزش «تفکر تحقیقی» به دانش آموزان رقم خورد و پنجشنبه ده مهرماه 94 را به روز خاطره انگیزی تبدیل کرد:
«خوش_اندیشی» یک برند فرهنگی و آموزشی است که برای برنامه فعالیت شهری فرهنگسرای پرسش در اصفهان طراحی شده است. اگر این برنامه بر اساس طرح تهیه شده و راهبردهای پیش‌بینی شده پیش برود می تواند مرکزی برای آموزش، تبیین و ترویج دانش‌ها و مهارت‌های اندیشیدن باشد. این جملات همچنین در قالب کتابچه‌ای به صورت دو زبانه به عنوان پیامی فرهنگی از اصفهان منتشر گردید است(تصویر در ادامه). این 50 جمله مبتنی بر سرفصل‌های اساسی در فضیلت‌های فکری -در نظریات تازه گذشته ریچارد پل- نوشته شده است که (غالبا) دربردارنده مهمترین ملاحظات در شکل گیری فکر سنجشگرانه و یک گفت و گوی روشمند و بی‌طرفانه است.
دریافت کتابچۀ خوش‌اندیشی: مدیر فرهنگسرای پرسش، آقای سجادزاد اعلام کرد: علاقه مندان به منظور دریافت بسته پستی خوش‌اندیشی می‌توانند آدرس منزل خود را به همراه کد پستی به شماره پیام کوتاه 300048451919 ارسال کرده و یا برای کسب اطلاعات بیشتر با شماره 32351300 تماس حاصل کنند. (به نقل از اینجا)
در ادامه به چند مورد از این جملات علاوه بر جملاتی که در سطح شهر (فعلا) منتشر شده است- اشاره می‌کنم.
پزوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی تهران، گروه فلسفه برای کودک(فبک)، یک مجموعه درسنامۀ 12گانه را با هدف تقویت دانش‌ها و مهارت‌های مربیان اندیشیدن منتشر کرده است. درسنامۀ «تیزفکری؛ مهارت فهم و سنجش استدلال» عنوان دوازدهمین جلد این مجموعه است که من با همکاری سرکار خانم یوسفی نوشته ام. بسیار خشنودم اگر این کتاب بتواند خوانندگان را سودی ببخشد و آنان را در بررسی نقادانۀ یک متن و دو مهارت «مطالعۀ متمرکز» و «نگارش آکادمیک»، دو مهارتی که از استدلال‌ورزیِ نقادانه تغذیه می‌کنند، چالاکتر سازد. لازم می‌دانم تاکید کنم که این اثر نیز همچون برخی از دیگر آثار این مجموعه فقط ویژه مربیان اندیشیدن و «فبک» نیست و به تناسب آموزش مهارت تفکر نقادانه (در سطح پیشرفته و دانشگاهی) تنظیم شده است. در ادامه با توضیحات بیشتر به سرفصل‌ها، روند و برخی ویژگی‌های «تیزفکری» اشاره می‌کنم:
ریچارد پُائول(Richard paul) در گذشت. پائول، رهبر فکری و معنوی فعالیت های پیشرونده و منضبطی در زمینه بسط نظری و کاربردی مهارت های تفکر نقادانه بود. فعالیت های علمی و آموزشی وی غالبا در سایت انجمن تفکر نقادانه (CriticalThinking.org) اطلاع رسانی می شد. سایتی که در بنر تبلیغاتی خود از 35 سال تلاش در زمینه آموزش مهارت های اندیشیدن سخن می گوید.
روز نوشت: این مقاله را سال 89 نوشتم. می‌خواستم «چرخ برهم بزنم ار غیر مردادم گردد»! ... فکر می‌کردم: «من نه آنم که زبونی کشم از چرخ فلک!« ... امیدوارم هنوز هم همینطور باشم، امیدوارم!
چکیده:این مقاله شامل دو بخش است. در بخش نخست، با تاکید بر اهمیت، معنا و گستره تفکرفلسفی و کارکردهای تربیتی و آموزشی آن، زمینه‌های روشن و صریحی به جهت طرح پرسش‌های قابل تامل و مسئله‌انگیز فراهم آمده است، پرسش‌هایی که می‌توانند خواستگاه و مطالبه ما را از ارتباط «فلسفه» و «مدرسه» دگرگون سازند. چینش‌ها و دلالت‌های این بخش از مقاله، تصویری از حضور درون‌زادٍ فلسفه را در درون همان ساختارهای موجود یک مدرسه مجسم می‌نماید.
در بخش دوم با آسیب شناختی پیامدهای بی‌توجهی به ابعاد فلسفی علوم دبیرستان، در کوتاهترین سخن، ادعا شده است که چگونه بی‌توجهی به این مهم می‌تواند بنیاد فکری و هستی‌شناسی دانش‌آموزان را متبدل و متغیر نماید و یا آنان را به فلســفه‌ای ناهـمـگون و متناقـض- که در ورای علوم فعلی دبیرستان قوام یافته‌است- مبتلا نماید. فلسفه‌ای که فهم دانش‌آموزان را از ادراک جهانی رازآمیز و معنادار، به جهانی مکانیکی یا ارگانیکی تقلیل داده و آنان را از ادراک اصل وحدت و توحید محروم می‌نماید.
این نتایج و دلایل ما را تا سرحد بیان طرح پیشنهادی این مقاله، در جبران کمبودهای فکری و فلسفی کتاب‌ها و فضای آموزشی دوره متوسطه همراهی می‌کند. درپایان، درباره‌ی محدودیت‌ها و لوازم این طرح، بحث شده است. این مقاله، مقاله ای تحلیلی و فلسفی است که به روش کتابخانه‌ای شکل گرفته است.
